VANGLAI NI

Biak Lawm Zual

Leilung le a sungih um nunnak a nei mi zate hin kan nun, kan thiltitheinak le covo a thlengaw vivo mi hlir kan si. Pathian in danglam hleice ih a sersiam mi minung nun khal hi a thlengaw rero mi nun a si. Minung kan nun thlengawk dan hi mithiampawl in an then dan a bangaw cio  lo ding nan, tui tum ah cun phun(3) in kan then hnik pei. Nauhak lai, No lai le Kum upa tiin kan then hnik ke. Tui tum ih kan zingzawi ding mi cu No lai can ( That lai Ni) thu hi a si ding. A hleice in fala/tlangval lai thu hi kan thlur hleice ding a si.

1. A Sullam

Mino timi cu minung kan nun pumhlum hmuahhmuah sungih a thupit laibik le a sunlawi lai fang a si. Tong dangih kan sim asilen parmawi lai, thazang cah lai, thluak cah lai, sumpai hawl caan, thubawhcah caan, kopi hawl caan le Pathian hnatuan caan tiin zohtlannak kan nei ding. Kan no lai caanih kan titheimipawl  a tikcu teih kan ti lo le kan ti fuh lo pang asiahcun kan siraw sal ding. Kum upat hnu cun hmailam caan hrang ruahsan(vauser) ding zianghman a um nawn lo. Hmailam caan hrangih timlamawknak caan thabik cu No Lai Caan te hi a si.

2. Parmawi Lai

Pangpar hi zoh sehla a parmawi lai fang hi a rim hmui lai fang a si. A rim hmuinak te cun Cucik, Kharbawk le ahleice in Khuai tla a ko khawm i, a parih a suahpi(ken) mi tizu cu puar le tleinak ah an hmang theu. Minung khal kan no lai caan te hi kan parmawi lai le kan hmui lai fang a si vekin midang hrangah thlawsuahnak le puar tleinak nun nei ding kan si. Tu ih kan hmuh mi kum upa pitar/putar-pawl khal khi an no lai caan ah cun anmah le tawkawm cioah mawinak ih a khat mi an rak si ve. Mi tampi cun kan mawinak le kan sunlawinakpawl tla hi midang hrang thathnemnak ah siloin midang hmuhsuamnak le nautatnak ah kan hmang pang theu, a pawi tuk. Kanmah vekih hnipuan tha le ceiawknak tha nei lopawl tla khi ziangih siarlo a awl tuk lawmmam, ralrin a tul nasa. Asinnan thufim pakhat cun “hnipuan se tak phenah thinlung ropi tak a um” a rak ti a si. A lenglam lan dan menih thumawk sual pang a awl nasa. Kan mawinak le kan sunlawinakpawl hi midang hrangah phurrit  siloin thlawsuah an dawn theinak dingah zuam cio uhsi!

Khat lam ve thungah kan mawi, kan thatnak le kan sunlawinakpawl tla hi a silo zawngih hman sual pang a awl tuk. A hleicein falapawl hrangah mipa in nupi ah nei duh siloin, nomcennak menih bum duhtu tampi an um ti hi hngilh hlah uhsi. Mipa in na parmawinak khiaktu le na thianhlimnak ti bawrhbangtu an um ahcun na nun sung caan kha nuam in na hmang thei nawn lo ding. “A bung zo mi tidai ruh kirsal a theih nawn lo” ti thu theiin, ralring te’n aw!

3.Thazang Cah Lai

Thingkung khi zoh sehla an no lai le an san that lai fang ahhin, an rah tam lawng si loin, an rah khal a thaw in a thlum emem a si. Cui’ thingkung a hung upat deuhdeuh tikah cun nget (Pangang) in a ei se deuhdeuh i, rah khal a suah thei nawn mumal theu lo. A rah sunte khal a no lai vekin a thaw nawn loih, zohman in an hai(lo) duh nawn lo. Minung khal kan no lai can te hi kan cah lai le midang hrangih kan nun kan pek thei lai can thabik a si. Mi zovek khal no lai caan ah cun mah tawkten thazang a cak i, tuan thei lo mi khal a um ve lo. Kum a upat vivo cun thazang a tumsuk vivo i, kan rak tuah thei mi khal, zianghman ti thei mi kan nei nawn lo. Cuiruangah a burpiih thilti khawmnak ah mino cun a ritbik, a harbik le a nuamlobik kha hrilin, mahhnakih upasawn awh(sawn) dan thiam hi, mi pitling lungput nei cun ti ding hrimhrim a si. Mino thazang cah lai si ve si, mahhnakih upapawl hmuah tuan rero khalih rak cawl hiahhaih men tivek cu, nupi/pasal neiin, innsang din khal sehla mi neinung zet cu an si lemlo men ding. Thil ziangkim tuahnak ah tawzang zet le tlawmngai(taima)bik zettu ding cu thazang a cak mi mino hi an si. Mahhnaki upasawn in thilti a fial tik khalah a el hnuaihni ding a si lo. Rawlei khawmnak khalah a hakdeuh mi le a thaw lo deuh mi hrilin, a thaw deuh mi le a hnip deuh mipawl kha, mahhnakih kum upa deuh pek le ken thiam ding kha a thupi nasa. Rawlei khawmnak ah upabik in a ei hlan hrimhrim ah mino sawn cun a bar in a ei hmaisa  ding a si lo. A tuan lam ah hmuah taw rit viau si, a ei lam ah hmuah kan hlawptlo(zamrang) viau si ah cun, “ei lam ka u, tuan lamah ka nau” ti tla kan hlawh pang kei. Kan thazang cah lai te hi midang ti heukhautu  le phurritah cang loin, a cah lo sawn le upa deuhpawl hrangih thlawsuah le phur sawngtu si ding hi a thupi tuk mi a si.

4.Thluak Cah Lai

No lai caan te hi thluak a cah vekin khawruahnak khal a rang nasa a si. Tuah ding mi ruat ciamciam man loih tuah hluahhlo men hi a awl tuk. Tuah hnuah ziangvekin thil a cang ding, harsatnak in thlensal theitu(effect) teh a si maw ti khal ruat loin pahtlang vivo hi a awl lo nasa. Tui’ santhar IT (information technology) kan si thlangih kum upa cun san a manthei nawn lo(model out) nan, mino thluak cun ziangkim hi a hmu ban a si. Computer thil lam khal hi zirnak hranpa um cuang lo khalin mino thluak cun a umzia a kai banin, a tham thiam vivo mei. Curuangah upa thiam lo sawnih langpawl khi “na aa emei” ti pang a awl khawp mei. Kan theih ding mi cu kanmah hnakih thil thei lo sawnih kan ruah mi hnen ihsin thil tampi zir ding kan nei ti hi a si. Cuvekih thluak (ruahnak) cah lai caan te ahhin thiamthil (talent) pakhat tal neih tengteng tum ding a si. Hi thiam thil kan ti mi ahhin lehlaunak (sport), thazang suah tul lo thiamnak(art), ram thukhel lam(political) le thil dangdang tla an si thluh mei. Mino rual umkhawmnak khalih zianghman thiam ka nei lo ti cu a cang thei lo mi le zahthlah ah a cang ti hi ruat thiam uhsi! Sumlepai cemliam tul loih kan zir thei mi le thiam thei mi tampi a um ti hi hngilh hlah uhsi. Kei khal ka no laiah ka tlanlenpipawlih an ti(tuah) thei mi cu ka thiam lo mi a um in ka thei lo. Music lam phei ah cun keimah tawkah ka rak lang ban ve a si. Thil hmuahhmuah thiam thluh le theih thluh tla cu a har ding nan pa hnih khat nanana cu mino thluak cah laiah cun kan thiam tengteng ding a si.

5.Sumpai Hawl Caan

Thil ziangkim hin tikcu le caan tha an nei cio ih a tikcu teih kan ti fuh lo pang a si ah cun, kan co ding umsun cu dam sung sir aw ih tah(aihram) rero men hi a si ko. Salai Tuan Ling Thang hla ah khan “Upat hnu cun thazang a mal, eika thaw len duh deuhdeuh” a rak ti kha. Ram cangkang le hnam fimpawl cu an no lai ihsin hmailam(future) hrang ziangkim an khawl aw ih, nulepai’ neihcia ring lo riai in anmahten an insang an din vulvo mei a si. Sumpai hawlnak le thil dangdang tuan(tuah)nak ahhin taimaknak le tuarfeinak thawi hawl le tuan a tul ih, cuti lo cun hlawhtlinnak le lungawinak a um thei lo. Thawsuah tampi dawng ding cun a donnak kheng tumpi a tul an rak ti theu bangin, nasa takih kan hlawhtlin theinak ding ah cun a sur a sa khal kian loin, thlanhri baksen tla ih kan tuan le kan hawl cu a tul rori a si. Hmailam hrang nunnak tlak (mibang) nei ding cun midang hnakih karkhat tal hmai ah feh(tlan) i kan tuan le hawl cu a tul tuk lawmmam. Kan lai thufim pakhat ah “tuan hruthro in ei hruthro, tuan demman in ei demman” an rak ti bangin nunnak tlak nei ding cun tuan le hawl menmen a ngah lo ding. Mi hrakkhat cu hnatuan tikah hin ka bang pang ding, ka bal pang ding tiin, bang le balh an phang, asilo hna kan tuan cun kan bang ding, kan bal ding, cuti lo cun ei khawp a hmuh theih lo. A hleice in minopawl thazang ka pek duh mi cu hnatuannak ruangih balh hi a zahthlak lo, a uan(porh) um sawn ti hi a si. Kan no lai caan ah thinlung taki kan ruah ding mi cu nupi/pasal kan vawn nei dingih innsang kan din tikah, mi ka banglo pang kei, nunhar in ka um pang kei, a hleice in mipa hrangah phei cun nupi/fanau cawm thei lo si tla hi thil zahthlak tak hokhaw, damcak lo le hrisellonak cu ziangtitha. Sihte le kharbawk thuanthu kha kan thei lai cio ding ka zum. Sihte cun a hawl thei lai caan (thal caan) ah a ti thei tawkin fur ( tuan thei lo caan) hrangah ei ding a khawl khawm cia i, cutin ruah a rung sur ih, rawl khawm a thei nawn lo khal ah, nun nuam le hahdam ten thal ih a hawl(khawl) cia rawl ei in, hnangam ten a um a si kha. Khawbawk lawngte cu a tikcu teih a cawlh huahhi men ruangah mangbang vansang le rawl lo in a thi zikte a si kha. Cubangin kannih minopawl minopawl tla hawl(tuan) thei lai caan tha (thazang) kan neih lai ih kan to men le kan hawl lo asiahcun nehhnu upat le tar hnu ah Kharbawk bangin kan talbuai dingih puansia kan sin pang kei tihi a phanum taktak a si. Kan hmailam caan(nun) hmuahhmuah cu tui’ kan no lai caan i kan um ( nun) dan parah a thum aw a si e.

6. Tihzah Tlak Nun

Bible Pathian thu ih kan hmuh bangin mino kan sinak hi zohman i hmuhsuam lo ding le midang upat(tihzah) tlak mi si ding hi nasa takin in fawrh mi a si. Zo vek minung saw mi tihzah tlak cu, kan hmuhdan le kan ruahdan cu a bangaw cio lo ding. Mi tampi cun kan upat mi le kan tihzah mi cu milian, mifim tivek tla hi an si theu ih, pawi tak le ninghan thlak tak a si. Mi upat tlak le tihzah tlak nun timi cu neih le siah parah a thumaw loih, kan nun ziaza le lungput parah a thumaw tihi ziangtiklai caan khalih dik ( danglam thei lo) ringring ding mi a si. Mi hrekkhat ih ruah sual theu mi cu neinung(lian) phawt sehla mi cun in tihzah mei silawm an tiih, a teuh lo mei tihi kan sannak a si. Milianpawl cu an hmai ah cun tihzah upat vek cu kan bang nan, an um lo vete cun, kan relse hngalh ih kan len ruangah a duhaw, a hngal, a puarthau tivekin kan relse hngalh mei theu ih kan tihzah upat lozia cu, cu mi ihsin ziangmawzat cu a lang hngalh mei a si.

Mi kan tihzah upat mi cu maw an um lo caan khalah kan relsia in kan nautak meimei dah(siang) lo a si kha maw. Midangih tihzah upat mi kan si theinak dingah, kum upa le nauhak lam khal a si lo kan ti zo kha, mi pakhat cu a kum upa vio in tar cuahco khal sehla, a lungput a tha loih a nuncan ziaza a tha lo asiahcun, zohman ih upat le tihzah a hlawh lo ding. Mifim khal hi an suan um i, thurawn tla an tlak zet nan, tihzah tlak lo, huat um tak mi tampi hmuh ding an um a si. Curuangah milian kan si loih mi nunharte kan si hmanah, mi aa te kan si khal len kan nungcang, ziaza lungput, tangdawr le midang parih kan ti thei tawk tei’ thil tha kan tuah asiahcun, zohmanin in hua dah lo dingih, mi upat le tihzah mi kan si tengteng ding. Khat lam zawngih kan sim asiahcun zovek minung khal, Pathian thu vektei’ a nun a hmangih, a tuah asiahcun, sunlawih cawimawinak a co dingih, zohman in an hmuhsuam dah lo ding.

 

7. Kawppi Hawl Caan

Minung kan nun sungih pawimawhbik asilo hmanah a sangtu si tlak khawpih thupi le ralrin tul zet mi cu nupi/pasal (kawppi) thu hi a si kan ti thei ding. “lothlopa in a ti sual tikah kumkhat a naa i, kawppi hrilsualtu cun a damsungin a tuar a si” an rak ti bangin, kawppi hrilsual pang a va phanum ve aw. Tlangvalpawl ih kan ruahsual mi le kan hrilsual mi tlangpi cu fala hnatuan lemlo, ceiaw thei zet, sanman tak(polite), sam rawng ti danglam thei ringring le hnipuan thleng rero theipawl khi kan uarzawng tla a si duh khawp mei. Asinan khavek fala kha nupi ah thi hnik hman hna a tuan paih lo dingih sumlepai hman a cak ziksi, na cawm thei lo kei, na tuansuah cia kha khawl lam siloin, a hmangheutu lawngah a thahnem dingih, na sirawknak le na tahnak titamtu ah an cangsal thei a si. “Nunau fim cu a pasal hrangah sunlawinak asiih, nunau aa cu a pasal ruh timawihtu a si”. Falapawl ih uar le duhzawng cu tlangval paisa pai thei ringring (pocket money), zu kamnam deuh ciaci le kuhva pham tak hi an duhzawng a si miau mai a si cu! An rel theu mi cu tlangval zu in lo, kuakfawp lo le kuhva ei lo cu a fel tuk aw, rualnu nang nei aw tiah zawkzetnak thilah an hmang daih mai a si, a mak te e ka ti. Ka theih mi khua pakhat ah cun tlangval zu in lo le kuakfawp lo cu caw le na men bangih an ti men, an ngaisang lo lawlaw. Ahleice takin nunaupawl ih hmailam damsung dinhmun cu maw, an pasal-pawl hi an si. Nunau cu ziangtluk cathiam, Bible degree la in mi zohso mi si khal sehla, pasal zuri, misual hlothlau tak mei a nei asiahcun a thiamnak le a sinak kha a lang thei nawn loih, zing zan pasal zu in ding lei ih tawihvah rero kha a si mei. Cuvek thiamthiam in fala thiamnak khal nei lemlo le mi ngaisan khal hlawh lemlo asikhallen Pastor pasal a nei asiahcun Pastor-nu, Doctor pasalih a nei asiahcun Doctor-nu le milian tak mei a nei asiahcun milian-nu ah a suak(cang) a si der mei. Falat tlangval laiih kan ruah mi le kan uarzawng hi, nupi/pasal neiaw ih innsang din hnu thaw cun a bangaw riai lo, a dang verver ti hi a nei hrih lo hrangah ralrin kan thiam theinak dingah thazang kan pe aw duh a si. Nupi/pasal dingih thabik cu zuk le hmawm zianghman ti lo, Pathian tih mi, sumlepai tenren thiam, hnatuan taima, mai miphun ngei(tong bangaw) le kanmah in duhdawt ngaingaitu hi hril thiam in, nei sehla kan tisual lo dingih, damsung nunnuam in kan hmang ding. Tui’ caan ih na hril sual pang asiahcun a tuartu ding cu midang siloin, nangmah ngei na si kha hngilhci a si lo.

8. Pathian Hnatuan Caan

Pathian hnatuannak ah upa tuk le a tlai tuk ti a um lo nan, no lai caan tlukih Pathian hnatuannak caan tha hi a um lo. Pathian khal hin a hnatuantu dingah an no lai caan ih a kawh mi hi an tamsawn. Kum upat hnu ih piangthar le Pathian hnatuantu miropipawl ih pawi an ti duahdo theu mi cu, an no lai caan teih Pathian an thei lo le a hna an tuan man lo hi a si. Pathian hnatuan timi cu fehsuak ih thuthang tha sim kher lawng si lo, mai tualsung kawhhran i mai titheitawk ih hmanawk le pekawk hi a si. Khawvel sualnak le nomcennak hin mino nun a siatsuah in, a cimbuai duh nasa i, cuti cingte khalih sual hawisan tahrat ih mai ti theitawk Pathian hrangih pe aw le hmangawtu tlukih sunglawi le diremnak  dang a um lo. Kawhhran timawitu le thazang cu Mino nun ahhin a um tihi ziangtik caan khalih a hmun ding mi a si. No lai caan teih mai titheitawk  Pathian hrangih pumpeawpawl hi an va uarum ve ka ti, a mawi in a duhum tuk.

9. Thu Tlangkawmnak

A netabik ah cun mino in Pathian a tihzah i, a dan a thlun asiahcun, a hnuailam ih thlawsuahnakpawl hi a dong tengteng ding. Pathian hnatuantu mino cu parmawi suahin rahtha a rah, damcahnak thlawsuah dongin a thazang a cak, a khawruahnak vekin ziangkim a hlawhtling, sumlepai, ei le in hawlnak khalah a hlawhtling ding, a nun a fel ruangah mi in an nautat ngam loih an upat, nupi/pasal duhnung zet neiin innsang a din, a titheitawk te i Pathian hna a tuan hnelhno nak cu Pathian in a theihsak i, a netnak ah a phu lo thlawsuah dawngin, a khaisang theu a si.

Kan VANG  LAI  NI te hi kan hmailam hrangih thlam(  ) a si ruangah a hman dan thiam ciau uhsi!